آیا تا به حال فکر کرده‌اید که GDP چیست و چگونه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؟ GDP به عنوان یک شاخص کلیدی برای اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران به شمار می‌آید. این شاخص نشان می‌دهد که افراد و صاحبان کسب‌وکار در یک کشور در دوره‌ای معین چه میزان کالا یا خدمات تولید کرده‌اند و از این فعالیت چه مقدار درآمد کسب کرده‌اند. در این نوشته، با ارائه‌ی توضیحاتی درباره‌ی معنای GDP و بررسی تاریخچه آن، سعی می‌کنیم درک بهتری از آن ارائه دهیم. همچنین، به توضیح تفاوت بین GDP اسمی و واقعی و روش محاسبه تولید ناخالص داخلی به شیوه‌ای ساده خواهیم پرداخت.
GDP چیست؟
در این بخش، به تبیین معنای GDP و اینکه این اختصار نمایانگر چه چیزی است، می‌پردازیم.
GDP مخفف «Gross Domestic Product» به معنی تولید ناخالص داخلی است. این شاخص ارزش مالی کل کالاها و خدماتی که در یک بازه زمانی مشخص (معمولاً یک سال) در یک کشور تولید و ارایه می‌شوند را نشان می‌دهد.
جی‌دی‌پی به عنوان شناخته‌شده‌ترین شاخص فعالیت‌های اقتصادی یک کشور در جهان به شمار می‌آید. در این مقاله به تاریخچه شکل‌گیری GDP پرداخته می‌شود.
### تاریخچه GDP چیست؟
ایده‌ی اولیه‌ی تولید ناخالص داخلی در پایان قرن هجدهم به وجود آمد. سیمون کوزنتس، یکی از اقتصاددانان برجسته آمریکایی، در سال ۱۹۳۴ مفهوم حاضر تولید ناخالص داخلی را معرفی کرد. این ایده جدید در سال ۱۹۴۴ در کنفرانس برتون وودز به عنوان شاخص اصلی برای ارزیابی اقتصاد یک کشور به رسمیت شناخته شد. تاکنون درباره تاریخچه و زمان پیدایش GDP صحبت کرده‌ایم، و در ادامه قصد داریم معنای ساده تولید ناخالص داخلی و همچنین روش محاسبه آن را با استفاده از فرمول بررسی کنیم.
### معنای کلمه «ناخالص» در GDP چیست؟
در این بخش توضیح می‌دهیم که واژه‌ی ناخالص (Gross) در مفهوم GDP به چه معناست. اصطلاح ناخالص اشاره به این دارد که محصولات در محاسبات بدون توجه به نحوه‌ی استفاده‌ی آینده‌شان در نظر گرفته می‌شوند. محصول می‌تواند مصرف شود یا برای سرمایه‌گذاری و یا به‌عنوان جایگزین به‌کار رود. در هر یک از این سناریوها، مبلغ فروش نهایی محصول به کل تولید ناخالص داخلی افزوده می‌شود.
قبل از اینکه به توضیح واژه‌ی داخلی در تولید ناخالص داخلی بپردازیم و آن را با تولید ناخالص مقایسه کنیم، باید یادآور شویم که واژه «خالص» فقط محصولاتی را در بر می‌گیرد که مصرف شده‌اند یا برای سرمایه‌گذاری به‌کار رفته‌اند. محصولات جایگزین شده جهت جبران استهلاک در این تعریف نادیده گرفته می‌شوند.
تولید ناخالص داخلی (GDP) در مقابل تولید ناخالص ملی (GNP) و درآمد ناخالص ملی (GNI)
داخلی (GDP)
حال به توضیح معنای واژه‌ی داخلی در GDP می‌پردازیم. واژه داخلی (Domestic) در تولید ناخالص داخلی بدین معناست که معیار سنجش تعاملات اقتصادی وابسته به مکان جغرافیایی است؛ به این معنی که تولیدات و خدماتی که در داخل مرزهای یک کشور ایجاد می‌شوند، بدون توجه به ملیت تولیدکننده، در این تعریف جای می‌گیرند. برای مثال، تولیدات کارخانه‌ای آلمانی در خاک ایالات متحده به‌عنوان بخشی از GDP آمریکا در نظر گرفته می‌شود.
ادامه می‌دهیم به بررسی تفاو‌ت‌های تولید ناخالص ملی با GDP.
ملی (GNP)
در مقابل، واژه ملی (National) در تولید ناخالص ملی دلالت بر این دارد که معیار سنجش اقتصادی وابسته به ملیت و تابعیت است؛ یعنی اگر کسی به‌عنوان شهروند کشور کالا یا خدمتی تولید کند، بدون توجه به محل تولید، به‌عنوان تولید ناخالص ملی محسوب می‌شود. مانند تولیدات کارخانه‌ای آلمانی که در آمریکا قرار دارد که علاوه بر اینکه بخشی از GDP آمریکا محسوب می‌شود، به‌عنوان بخشی از تولید ناخالص ملی آلمان هم مد نظر قرار می‌گیرد.
پس از این، تفاوت میان تولید و درآمد ناخالص ملی را بررسی خواهیم کرد و سپس توضیح می‌دهیم کلمه‌ی تولید در GDP به چه معناست.
درآمد ناخالص ملی (GNI)
درآمد ناخالص ملی (Gross National Income) مشابه تولید ناخالص ملی است و وابستگی به ملیت دارد و نه جغرافیا. تفاوت بین دو مفهوم در نحوه محاسبه بهره‌وری مشخص می‌شود؛ درآمد ناخالص ملی از روش درآمد و تولید ناخالص ملی از روش تولید برای محاسبه استفاده می‌کنند. به طور نظری، این دو روش باید نتیجه‌ای یکسان داشته باشند. اکنون به توضیح ساده واژه‌ی تولید در تولید ناخالص داخلی می‌پردازیم.
معنای کلمه «تولید» در GDP چیست؟
در این بخش به معنای کلمه تولید در GDP می‌پردازیم. “تولید” در عبارت تولید ناخالص داخلی به محصولات و خدمات اقتصادی نهایی اطلاق می‌شود که در بازار به دست مصرف‌کننده می‌رسد. در ادامه، مواردی که در محاسبه GDP آورده می‌شود، ذکر شده است.
مواردی که در شاخص GDP لحاظ می‌شوند شامل:
- فروش کالاها و خدماتی که در ازای دریافت پول صورت می‌گیرد. تنها فروش کالاهای نهایی محاسبه می‌شود و قیمت کالاهای واسطه‌ای که در تولید کالاهای نهایی مصرف شده‌اند، محاسبه نمی‌شود؛ زیرا قیمت آنها در قیمت نهایی درج شده است. به عنوان نمونه، چوبی که برای ساخت یک صندلی استفاده می‌شود، در محاسبه GDP محاسبه نمی‌شود، زیرا ارزش آن قبلاً در قیمت نهایی صندلی لحاظ شده است.
مواردی که در GDP لحاظ نمی‌شوند عبارتند از:
- کارهایی که بدون دریافت دستمزد انجام می‌شوند، مانند کارهای خانه یا کارهای داوطلبانه؛
- پاداش‌هایی که شامل پرداخت نقدی نمی‌شوند، مثل مرخصی یک‌ماهه؛
- محصولات و خدماتی که برای عرضه به بازار تولید نشده‌اند؛
- کالاها و خدماتی که در معاملات غیررسمی مبادله می‌شوند؛
- اقتصاد سیاه و فعالیت‌های غیرمجاز؛
- وجوه و ارتباطات مالی؛
- فروش مجدد کالاهای دست دوم؛
- کالاها و خدمات میانی که جهت تولید نهایی مصرف می‌گردند.
تولید ناخالص داخلی اسمی یا سیال (Current) در مقابل حقیقی یا ثابت (Constant)
تولید ناخالص داخلی اسمی (سیال): ارزش واقعی تولید بدون درنظرگرفتن اثرات تورم.
تولید ناخالص داخلی حقیقی (ثابت): ارزش تولید که تورم در آن لحاظ شده است. این نوع GDP به ما کمک می‌کند متوجه شویم تغییر در ارزش تولید ناشی از افزایش تولید بوده یا افزایش قیمت‌ها. GDP حقیقی به عنوان معیاری برای اندازه‌گیری رشد اقتصادی محسوب می‌شود.
GDP چگونه محاسبه می‌شود؟
اکنون می‌خواهیم نحوه محاسبه تولید ناخالص داخلی را بررسی کنیم. GDP را می‌توان به سه روش محاسبه کرد: روش تولید، روش مخارج و روش درآمد. هر سه این روش‌ها باید به یک نتیجه واحد برسند.
- روش تولید: جمع‌آوری ارزش افزوده در هر مرحله از فرآیند تولید (ارزش افزوده برابر است با قیمت فروش کل منهای هزینه‌های واسط)؛
- روش مخارج: جمع هزینه‌هایی که توسط مصرف‌کنندگان نهایی انجام می‌شود؛
- روش درآمد: جمع‌کردن درآمدهایی که توسط تولیدکنندگان به دست می‌آید.
فرمول GDP
پیش‌تر درباره تعریف GDP و روش‌های محاسبه آن صحبت کردیم. حال، می‌خواهیم توضیح دهیم که تولید ناخالص داخلی به زبان ساده چه معنا دارد. فرمول محاسبه GDP با روش مخارج به این صورت است:
تولید ناخالص داخلی = مصرف خصوصی + سرمایه‌گذاری ناخالص خصوصی + سرمایه‌گذاری دولتی + مخارج دولتی + (صادرات – واردات).
این محاسبه معمولاً توسط موسسات ملی آمار هر کشور بر اساس استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. به عنوان مثال، در آمریکا، این محاسبه توسط دفتر تحلیل اقتصادی وزارت بازرگانی انجام می‌شود. استانداردهای جهانی برای محاسبه GDP در سیستم حساب‌های ملی تهیه شده و توسط صندوق بین‌المللی پول، کمیسیون اروپا، سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، سازمان ملل متحد و بانک جهانی معرفی شده‌اند. در ادامه، روش محاسبه نرخ رشد تولید ناخالص داخلی را بررسی خواهیم کرد.
نرخ رشد GDP چیست؟
نرخ رشد تولید ناخالص داخلی نشان‌دهنده درصد تغییر در تولید ناخالص داخلی واقعی (یعنی تولید ناخالص داخلی تعدیل‌شده با نرخ تورم) بین دوره‌های زمانی مختلف است. معمولاً این معیار، تولید ناخالص داخلی را در سه‌ماهه اخیر با سه‌ماهه قبل یا سال جاری با سال گذشته مقایسه می‌کند.
نرخ رشد می‌تواند مثبت یا منفی باشد، که نرخ رشد منفی نشان‌دهنده‌ی افت اقتصادی است.
سرانه‌ی GDP چیست؟
حال مفهوم سرانه‌ی GDP را توضیح می‌دهیم. سرانه‌ی تولید ناخالص داخلی از تقسیم مقدار اسمی جی‌دی‌پی بر تعداد جمعیت کل کشور به دست می‌آید.
این شاخص نشان‌دهنده میانگین تولید اقتصادی به ازای هر نفر در کشور است. رقم جمعیت به معنی میانگین جمعیت در هم‌زمانی که جی‌دی‌پی محاسبه شده است می‌باشد (یعنی جمعیتی که در وسط سال محاسبه جی‌دی‌پی وجود دارد).
خلاصه
جی‌دی‌پی ارزش ریالی تمام کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک کشور در یک بازه زمانی خاص (اغلب یک سال) است. با بررسی شاخص جی‌دی‌پی می‌توان وضعیت رفاه اقتصادی مردم را سنجید. در این مطلب تلاش کردیم به شما بفهمانیم که جی‌دی‌پی چیست، همچنین درباره تاریخچه، اجزای جی‌دی‌پی، و جی‌دی‌پی اسمی و واقعی مطالبی آورده‌ایم و چگونگی محاسبه تولید ناخالص داخلی را به زبان ساده توضیح دادیم. اگر سؤالی یا نظری در خصوص این مطلب دارید، خوشحال می‌شویم با ما در میان بگذارید.
منبع: worldometers.info
