مدل شایستگی روشی نوین برای بهبود عملکرد کارکنان به شمار می‌رود. این مدل‌ها به مدیران در سازمان‌های کوچک و متوسط کمک می‌کنند تا استعدادهایی را که برای دستیابی به اهداف تجاری‌شان مناسب هستند، شناسایی و استخدام کنند. در این مقاله، به توضیح مدل شایستگی منابع انسانی، نحوه طراحی آن و فواید استفاده از آن خواهیم پرداخت.
مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی ابزاری است که برای توضیح و توصیف مهارت‌ها و توانایی‌های لازم برای دستیابی به موفقیت در یک موقعیت شغلی، بخش یا تیم در سازمان به کار می‌رود.
شایستگی‌های این مدل بر اساس دانش، مهارت‌ها، توانایی‌ها و رفتارهایی است که یک کارمند برای موفقیت در شغل خاصی به آن نیاز دارد. این شایستگی‌ها معمولاً شامل موارد زیر می‌شوند:
– داشتن دانش تخصصی؛
– مهارت‌های فنی؛
– پیشینه تحصیلی؛
– تجربه در مدیریت و رهبری؛
– مفید و کارآمد بودن؛
– صلاحیت‌های مورد نیاز در محیط کار.
مدل شایستگی باید سطوح مورد انتظار از کارایی و مهارت را نیز مشخص کند تا کارمند بتواند در حین انجام وظایف، شایستگی‌هایش را توسعه دهد. این مدل به کارکنان و کارفرمایان کمک می‌کند تا تصویر روشنی از موفقیت در شغل را داشته باشند.
### استفاده از مدل شایستگی به چه کسانی توصیه می‌شود؟
مدل‌های شایستگی طراحی شده‌اند تا اطلاعات ارزشمندی را به کارفرمایان و کارکنان ارائه دهند. این مدل‌ها در تربیت و توسعه متخصصان، کمک به شناسایی افراد مناسب برای هر شغل و حفظ استانداردها کاربرد دارند و می‌توانند در هر واحد، گروه، نقش یا سطح سازمانی مورد استفاده قرار گیرند.
این مدل‌ها گاهی برای صنایع یا سازمان‌های خاص و برای مشاغل یا گروه‌های شغلی خاص طراحی شده‌اند. همچنین ممکن است این مدل‌ها شامل استانداردهای شغلی توافقی در حوزه‌هایی مانند فروش و مدیریت باشند، جایی که شایستگی‌ها به طور جامع مورد بررسی قرار می‌گیرند.
### کاربرد مدل شایستگی کارکنان در کسب‌وکار چیست؟
مدل‌های شایستگی در تمامی سطوح سازمان قابل استفاده هستند و می‌توانند ابزاری مؤثر برای کسب‌وکارهای بزرگ و کوچک باشند. این مدل‌ها معیارهایی برای موفقیت ایجاد می‌کنند و نقشه‌راه روشنی به کارکنان ارائه می‌دهند تا کار خود را به‌صورت مؤثر انجام دهند، به ویژه برای کارکنان جدید.
علاوه بر این، مدل‌های شایستگی به شرکت‌ها این امکان را می‌دهند تا چارچوبی برای بهبود فعالیت‌های واحد منابع انسانی در چند حوزه اصلی ارائه کنند:
– **آگهی‌های شغلی:** به کارگیری مدل‌های شایستگی به عنوان پایه‌ای برای طراحی آگهی شغلی کمک می‌کند تا متقاضیانی را بیابید که با شرایط شغلی شما هماهنگ هستند؛
– **مصاحبه‌ها:** استفاده از مدل شایستگی در مصاحبه می‌تواند در ارزیابی مهارت‌ها و سوابق متقاضیان مؤثر باشد و به تصمیم‌گیری بهتر در استخدام کمک کند؛
– **آموزش حین کار:** مدل شایستگی منابع انسانی با ارائه فهرستی واضح از دانش، مهارت‌ها و رفتارهای لازم، نقشه‌راهی ساده برای راهنمایی منتورها و کارکنان جدید فراهم می‌کند؛
– **ارزیابی عملکرد:** مدل‌های شایستگی با شفاف کردن انتظارات، به مدیران و پرسنل منابع انسانی کمک می‌کنند تا ارزیابی بهتری از عملکرد کارکنان انجام دهند.
استفاده از مدل های شایستگی چه مزایایی دارد؟
مدل‌های شایستگی به شما کمک می‌کنند تا در تصمیم‌گیری‌های اساسی، چه برای استخدام و چه برای تعدیل نیرو، واضح‌تر عمل کنید. کسب‌وکارهایی که از این مدل‌ها بهره می‌برند، از این مزایا برخوردار می‌شوند:
- بهبود هماهنگی راهبردی: مدل شایستگی کارکنان به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که راحت‌تر عملکرد نیروی انسانی خود را با اهداف یا استراتژی‌های سازمان همسو کنند؛
- افزایش مشارکت کارکنان: با ارائه راهنماهای روشن، مدل شایستگی این امکان را برای کارکنان فراهم می‌کند که نسبت به دانش، مهارت‌ها و رفتارهای لازم برای موفقیت در نقش خود مسئولیت‌پذیر باشند؛
- ایجاد فرصت‌های توسعه مهارت: مدل شایستگی با شناسایی مهارت‌ها و عملکردهای لازم برای موفقیت، فرصتی را برای پیشرفت مهارت کارکنان فراهم کرده و آن‌ها را برای ارتقای آینده در شرکت آماده می‌کند؛
- شناسایی فرصت‌های آموزشی: شرکت‌ها می‌توانند از طریق مقایسه مهارت‌های فعلی کارکنان با معیارهای تعیین‌شده در مدل شایستگی، کمبودها را شناسایی کرده و بر روی فرصت‌های آموزشی و توسعه مهارت‌های تخصصی کارکنان تمرکز کنند؛
- ارزیابی ثابت عملکرد: مدل‌های شایستگی عدم قطعیت‌ها در فرآیند ارزیابی عملکرد را کاهش داده و معیاری روشن برای ارزیابی کارایی کارمندان در موقعیت شغلی‌شان ارائه می‌کنند.
انواع مدل شایستگی چیست؟
مدل شایستگی هسته‌ای سازمانی
بیشتر سازمان‌ها تعدادی مهارت اساسی را تعریف می‌کنند که همه کارکنان باید از آن‌ها برخوردار باشند. با استفاده از مدل شایستگی سازمانی، می‌توانید این مهارت‌های پایه‌ای را شناسایی کرده و به آن‌ها توجه ویژه‌ای کنید تا محیط کاری‌تان را با این توانایی‌ها بسازید.
مدل شایستگی نقشی
به موازات شایستگی‌های پایه‌ای سازمانی، شایستگی‌های نقشی هم وجود دارند که برای هر کارمند در ایفای وظایف خاص خود ضروری هستند. این شایستگی‌ها عمدتاً فنی هستند. مثلاً مواردی مانند مهارت در یک زبان برنامه‌نویسی، توانایی تحلیل داده‌ها، یا مدیریت و نگهداری سوابق می‌توانند جزئی از این شایستگی‌های نقشی باشند که ممکن است برای یک واحد مشخص در سازمان مورد نیاز شوند.
مدل شایستگی شغلی
مدل شغلی بر خلاف مدل نقشی، به مجموعه مهارت‌های مرتبط با یک شغل یا وظیفه خاص می‌پردازد. این مدل به وضوح نیازهای هر شغل را مشخص می‌کند تا کارمندان بتوانند کار خود را به بهترین نحو انجام دهند. این مهارت‌ها معمولاً بر اساس عملکرد افراد موفق در همان نقش شکل می‌گیرند و در یک واحد سازمانی می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند.
مدل شایستگی رهبری
هنگام استخدام برای نقش‌های رهبری در سازمان، چند مهارت کلیدی و ضروری وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد. مهارت‌هایی مانند مدیریت و توسعه فردی، توانایی مربی‌گری و به‌کارگیری استانداردهای اخلاقی از جمله شایستگی‌هایی‌اند که هر مدیری برای عملکرد بهینه به آن‌ها نیاز دارد.
چگونه مدل شایستگی طراحی کنیم؟
ممکن است واحد منابع انسانی شما بهترین گزینه برای طراحی مدل شایستگی در سازمان شما باشد، اما اگر فرد خاصی برای این کار ندارید، می‌توانید این مدل حیاتی را با چهار گام ساده طراحی کنید.
۱. پژوهش
پیش از ایجاد مدل شایستگی کارکنان، لازم است منابع مرتبط را جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل نمایید. اطمینان حاصل کنید که این موارد را مد نظر قرار دهید:
- شرح وظایف شغلی؛
- گزارش‌های نتایج پروژه‌های انجام شده؛
- اهداف و استراتژی‌های شرکت؛
- پژوهش‌ها و مطالعات مرتبط با شغل؛
- سابقه ارزیابی عملکرد کارکنان.
شاید بخواهید در طول فرآیند پژوهش با مدیران ارشد و ناظران مصاحبه کنید تا متوجه شوید چه شایستگی‌هایی نیازمند انجام صحیح وظایف تیمی یا فردی است. این افراد قادرند مهارت‌ها و رفتارهایی که کارکنان با عملکرد برتر دارند، شناسایی کنند.
نگاهی دقیق به دستاوردهای پرسنل در موقعیت‌های شغلی مختلف و تأثیر آن‌ها بر کسب‌وکار نیز ممکن است مفید باشد. این بررسی می‌تواند به شما در شناسایی دانش، مهارت و رفتارهای لازم برای هر شغل کمک کند و در نهایت اهداف و پیشرفت شرکت را محقق کند.
۲. طراحی فهرست شایستگی‌ها
فهرستی از شایستگی‌ها می‌تواند شامل توانمندی‌های اصلی و خاص هر شغل باشد که منعکس‌کننده‌ی ارزش‌ها، اهداف و فرهنگ سازمانی شرکت شما است. همچنین می‌توان شایستگی‌های رهبری را برای موقعیت‌های خاص در نظر گرفت.
در این مرحله بسیار مهم است که ارزیابی دقیقی از فهرست شایستگی‌ها انجام دهید. مطمئن شوید فهرست به قدری دقیق و جامع باشد که کارکنان را به اهدافشان برساند، اما نه به حدی که یافتن فرد مناسب دشوار شود.
۳. طراحی چارچوب
عناصر مدل و نحوه ساختاردهی آن‌ها باید بازتابی از نیازهای سازمانی شما باشد. این چارچوب می‌تواند اطلاعات جامع و اختصاصی شرکت مانند اهداف و ارزش‌ها را در بر گیرد و نگاهی کلی به هر شغل ارائه دهد، که شامل توصیف کار، منابع آموزشی و یک مسیر شغلی ممکن است.
همچنین، عناصر دیگری نیز قابل افزودن به چارچوب هستند که ممکن است بخواهید آن‌ها را در طراحی خود قرار دهید:
- مهارت‌های فنی تخصصی؛
- شایستگی‌های مورد نیاز شغلی؛
- سطح دانشی که لازم است؛
- نگرش و رفتار مورد انتظار؛
- گواهینامه‌های شغلی موردنیاز.
در این مرحله ممکن است تصمیم بگیرید که طرح مدل شایستگی شما چگونه به نظر برسد. ترجیحات شما می‌تواند شامل یک فهرست ساده یا طرحی گرافیکی مانند هرم، فلوچارت یا نمودار وِن باشد.
۴. ساخت مدل
مدل شایستگی می‌تواند از کل به جزء یا بالعکس طراحی شود. در روش اول، پس از ایجاد مدل به عناصرش تقسیم می‌شود، اما در روش دوم، ابتدا مهارت‌های لازم شناسایی شده و سپس به پروژه‌ها، شغل‌ها و دستاوردهای مرتبط مرتبط می‌گردند. برخی مدل‌های شایستگی مدرن نیز از رویکردی مبتنی بر مستندات استفاده می‌کنند تا ارتباط بین مهارت‌ها، رفتارها، مشاغل و پروژه‌ها را به تصویر بکشند.
برای دستیابی به بهترین نتیجه، اطمینان حاصل کنید که اطلاعات جمع‌آوری شده را مد نظر قرار دهید و نظرات متخصصان، مدیران و سایر اعضای مرتبط با گروه را بپذیرید. همان‌طور که مدل‌های شایستگی خود را طراحی می‌کنید، بهره‌گیری از نظرات متخصصان می‌تواند سودمند باشد و پیش‌نویس‌تان را در صورت لزوم اصلاح کنید.
نمونه‌ای از مدل شایستگی
مدل‌های شایستگی دارای اشکال مختلفی هستند و در نهایت باید بازتاب نیازهای شرکت شما باشند. نمونه‌ای ساده از مدل شایستگی را در زیر می‌بینید:
عنوان شغلی:
- مدیر
سطح تحصیلات موردنیاز:
- حداقل کارشناسی یا پنج سال سابقه کاری مشابه
شایستگی‌ها:
- توانایی تعامل قوی؛
- ایجاد و حفظ روابط مطلوب کاری با همکاران و سایر اعضای شرکت؛
- توانایی جلب اعتماد اعضای گروه و مشتریان؛
- نشان دادن مهارت‌های ارتباطی برجسته.
شایستگی‌های مربوط به رفتار:
- توانایی سازگاری؛
- تمرکز بر کیفیت؛
- توانایی سازماندهی مناسب؛
- علاقه به نقش رهبری؛
- آماده‌بودن برای یادگیری.
مسیر شغلی:
- مدیر میانی؛
- مدیر ارشد؛
- مدیر اجرایی.
جمع‌بندی
وقتی بفهمید مدل شایستگی چیست و چگونه می‌توان مدلی کارا برای شرکت طراحی کرد، می‌توانید از این ابزار برای تحول مثبت در کسب‌وکار بهره بگیرید. به‌یاد داشته باشید که با تغییرات شرکت، نیازها هم تغییر می‌کنند. با ارزیابی منظم مدل‌های شایستگی منابع انسانی می‌توانید از انطباق آن‌ها با اهداف استراتژیک کسب‌وکار خود مطمئن شوید.
در این مقاله توضیح دادیم مدل شایستگی چیست، انواع مختلف آن چیست، چگونه به کسب‌وکار کمک می‌کند و چگونه می‌توانید آن را طراحی کنید. امیدواریم از خواندن این مطلب بهره برده باشید. نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
