مقدمه
استحاله در فقه اسلامی به معنای تغییر ماهیت یک شیء نجس به گونه‌ای است که به شیء پاکی تبدیل شود. این فرآیند به‌عنوان یکی از مطهّرات شناخته می‌شود و در بسیاری از موارد توسط فقیهان به‌عنوان راهی برای برطرف کردن نجاست در نظر گرفته می‌شود. در این مقاله، به تعریف استحاله، مصادیق آن و تفاوت‌های آن با مفاهیم مشابه پرداخته خواهد شد.
تعریف فقهی استحاله
استحاله به معنای تغییر ماهیت عین نجس یا چیزی است که در اثر برخورد با عین نجس، نجس شده است. در این فرآیند، ماهیت اصلی شیء به‌طور کامل دگرگون می‌شود و به چیزی دیگر تبدیل می‌شود که از نظر شرعی پاک محسوب می‌گردد.
مصادیق استحاله
– **چوب نجس به خاکستر:** اگر چوبی که نجس شده است بسوزد و به خاکستر تبدیل شود، این تغییر ماهیت به عنوان استحاله محسوب می‌شود و خاکستر پاک است.
– **جسد به خاک:** تبدیل جسد حیوان یا انسان به خاک نیز نمونه‌ای از استحاله است.
– **مایع نجس به بخار:** تبدیل ادرار یا سایر مایعات نجس به بخار از دیگر مصادیق استحاله محسوب می‌شود.
– **نطفه به حیوان:** زمانی که نطفه به حیوان تبدیل می‌شود، این نیز نوعی استحاله است.
– **غذای نجس به جزئی از بدن حیوان حلال‌گوشت:** اگر غذایی که نجس بوده به جزئی از بدن حیوان حلال‌گوشت تبدیل شود، این نیز استحاله است.
تفاوت استحاله و تغییر ظاهری
در برخی موارد، تغییر ویژگی‌های ظاهری یا پراکنده شدن اجزای یک شیء به عنوان استحاله محسوب نمی‌شود. به‌عنوان مثال، تبدیل گندم به آرد یا نان، یا تبدیل شیر به پنیر، استحاله نیستند و احکام آن را ندارند.
مُطَهِّربودن استحاله
فقیهان استحاله را یکی از مطهّرات می‌دانند. این بدان معناست که اگر شیء نجس به‌طور کامل تغییر ماهیت دهد و به شیء پاکی تبدیل شود، پاک محسوب می‌گردد. این مفهوم در مواردی مانند تبدیل چوب نجس به خاکستر یا تبدیل جسد به خاک قابل مشاهده است.
تفاوت استحاله و انقلاب
انقلاب در فقه به معنای تبدیل شراب به سرکه است. در مورد یکی‌بودن استحاله و انقلاب، میان فقیهان اختلاف نظر وجود دارد. برخی فقیهان انقلاب را نوعی استحاله دانسته و در بحث از استحاله، از انقلاب هم بحث کرده‌اند. اما گروهی انقلاب را در عنوانی جدا مطرح کرده‌اند. به گفته سید ابوالقاسم خویی، انقلاب از اقسام استحاله است، زیرا در انقلاب، به‌لحاظ عرفی، ماهیت شراب تغییر می‌کند.
احکام استحاله
برخی از احکام مرتبط با استحاله عبارت‌اند از:
1. اگر عین نجس یا چیزی که نجس شده، به‌گونه‌ای تغییر کند که به‌صورت چیز پاکی درآید، پاک می‌شود.
2. چوبِ نجسی که سوخته و خاکستر شده، پاک است.
3. اگر سگ در نمکزار فرو رود و نمک شود، پاک می‌شود.
4. اگر گندمِ نجس را آرد کنند یا با آن نان بپزند، پاک نمی‌شود.
5. کوزهٔ گِلی و مانند آن که از گِل نجس ساخته شده، نجس است.
6. چیز نجسی که معلوم نیست استحاله شده یا نه، نجس است.
نتیجه‌گیری
در نتیجه، استحاله به معنای تغییر کامل ماهیت یک شیء نجس به شیء پاک است که در فقه اسلامی به‌عنوان یکی از مطهّرات شناخته می‌شود. این فرآیند با تغییرات ظاهری متفاوت است و در مواردی مانند تبدیل چوب نجس به خاکستر یا تبدیل جسد به خاک، به‌عنوان راهی برای پاک‌سازی شرعی به کار می‌رود. استحاله نقش مهمی در فقه اسلامی دارد و در موارد مختلفی می‌تواند به عنوان راه‌حل برای برطرف کردن نجاست مورد استفاده قرار گیرد.