کمال گرایی چیست؟ معنی، انواع، نشانه‌ها و راه‌های مقابله با آن

### کمال‌گرایی چیست؟

در ابتدا لازم است معنای کمال‌گرایی را درک کنیم. اگرچه اغلب کمال‌گرایی به‌عنوان یک ویژگی ذاتی یا «شخصیتی» معرفی می‌شود، اما در عمل، علاوه بر ویژگی‌های فردی، شامل برخی گرایشات «رفتاری» نیز می‌گردد. افرادی که دارای این ویژگی هستند، معمولاً انتظارات بالایی از خود دارند و برای دستیابی به این اهداف، به الگوها و روش‌های مشخصی متکی می‌شوند.

در جامعه، افرادی که به کمال‌گرایی مشهورند، با معیارهای دوگانه و گاه متناقضی روبه‌رو هستند. از یک سو، دستاوردهای آن‌ها مورد تقدیر قرار می‌گیرد و از سوی دیگر، به خاطر خصلت‌های سخت‌گیری و تسلط بیش از حد، نقد می‌شوند. این نوع برخورد بیانگر این است که کمال‌گرایی بسته به شرایط و نحوه ابرازش، می‌تواند بسیار سازنده یا بسیار آسیب‌زا باشد.

کمال‌گرایی در واقع به اختلاف بین خود واقعی فرد و انتظاراتی که از خود دارد اشاره دارد. به عبارت دقیق‌تر، بیشتر افراد کمال‌گرا تمایل دارند خود را با نسخه‌ای ایدئال و کامل از خود مقایسه کنند. هر چه فرد بیشتر به تحقق انتظاراتش اهمیت بدهد، برای او پذیرش واقعیت و مدیریت کمال‌گرایی دشوارتر می‌شود، به‌ویژه در شرایطی که مرتکب اشتباهی شود یا اوضاع مطابق برنامه‌ریزی پیش نرود. این طرز تفکر می‌تواند به شکل‌های ناسالمی از کمال‌گرایی بینجامد که اضطراب، احساس ناامنی و خودسرزنشی را به دنبال دارد.

مطلب مرتبط: مزایا و معایب کمال‌گرایی چیست و چگونه بر کمال‌گرایی غلبه کنیم؟

حال که با مفهوم کمال‌گرایی آشنا شدید، زمان آن است که انواع مختلف آن را نیز بشناسید. کمال‌گرایی می‌تواند در شرایط و نحوه‌های متفاوتی ظهور کند. برخی افراد تقریبا در بیشتر جنبه‌های زندگی‌شان گرایش به کمال‌گرایی نشان می‌دهند، در حالی‌ که برای برخی دیگر ممکن است این وضعیت تنها به محیط تحصیلی یا کاری آنان محدود شود.

پژوهش‌های مختلف نشان دهنده سه نوع گوناگون از کمال‌گرایی هستند:

### ۱. کمال‌گرایی خودمحور (Self-Oriented)

نوع اول، کمال‌گرایی خودمحور است که به حالتی اشاره دارد که فرد انتظارات بسیاری از خود دارد. این نوع کمال‌گرایی معمولا در افراد بسیار موفق و انگیزه‌مند دیده می‌شود و به شیوه‌های مثبتی ظهور می‌کند.

### ۲. کمال‌گرایی القاشده توسط جامعه (Socially Prescribed)

نوع دیگری از کمال‌گرایی، کمال‌گرایی ناشی از فشار اجتماعی است که از باورها و انتظاراتی که از دیگران یا جامعه به فرد تحمیل شده‌اند، نشأت می‌گیرد. والدین، دوستان، محیط‌های کاری و به طور کلی جامعه می‌توانند منبع این انتظارات باشند که غالبا به شک و تردید به خود، کاهش اعتماد به نفس و اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی منجر می‌شود. این شکل از کمال‌گرایی معمولا نوعی رفتار نابهنجار محسوب می‌شود.

### ۳. کمال‌گرایی دگرمحور (Other-Oriented)

سومین نوع کمال‌گرایی دگرمحور است. در این شکل، فرد انتظارات بالایی از دیگران دارد. افرادی که به این نوع کمال‌گرایی دچارند، ممکن است به شدت خودانتقادگر، سخت‌گیر و پرتوقع باشند، که این موضوع می‌تواند باعث خشم و دشمنی شده و بر توانایی آنان در برقراری روابط صمیمی و مطمئن با دیگران تأثیر بگذارد.

## کمال گرایی مثبت در مقابل منفی

در بخش حاضر توضیح می‌دهیم که کمال‌گرایی به دو دسته کلی مثبت (سالم) و منفی (ناسالم) تقسیم می‌شود. اینکه کمال‌گرایی چگونه نمایش داده شود، به تأثیر آن بر روی فرد بستگی دارد. کمال‌گرایی مثبت عموما باعث تقویت انگیزه، موفقیت بالا و بهبود عملکرد می‌شود. افرادی که دارای کمال‌گرایی مثبت هستند، از انگیزه‌ای که از تلاش برای رشد و دستیابی به اهداف ناشی می‌شود، بهره می‌برند.

در مقابل، افراد با کمال‌گرایی ناسالم نیز به دنبال کمال هستند، اما بار زیادی از نگرانی و انتظارات بر روی دوش آنان قرار دارد. آنان بیشتر نگران اشتباه کردن و داشتن انتظارات بالا و غیرواقع‌بینانه هستند که این موضوع می‌تواند باعث کاهش امنیت روانی، اضطراب و استرس شود.

به نظر می‌رسد که انتظارات هر فرد نیز بر سالم یا ناسالم بودن کمال‌گرایی او اثرگذار است. نوع ناسالم آن معمولا شامل انتظارات بالا و غیرواقع‌بینانه است که باعث می‌شود فرد احساس ناکامی دائم داشته باشد. ولی کسانی که نوع سالم کمال‌گرایی را دنبال می‌کنند، غالبا انتظارات واقع‌بینانه‌تری دارند و با دست یافتن به آن‌ها احساس رضایت و افتخار می‌کنند. در حالی‌که کمال‌گرایان منفی همیشه در پی نقض کردن هستند، حتی زمانی که به اهدافشان می‌رسند. خودسرزنشی می‌تواند یکی از دلایل اصلی کمال‌گرایی ناسالم باشد.

افراد دارای کمال‌گرایی سالم در پی دستیابی به اهداف بزرگ هستند اما همزمان می‌توانند با اشتباهات، تغییرات و مشکلات غیرمنتظره کنار بیایند. هنگام مواجهه با این چالش‌ها، می‌توانند انتظاراتشان را تغییر دهند یا تعدیل کنند و به نحوی که کمک به واکنش مؤثرتر آن‌ها می‌کند، تطبیق یابند. داشتن توانایی برای انطباق با تغییرات، تحمل اشتباهات و پذیرش شرایط غیرقابل‌پیش‌بینی همگی به رشد کمال‌گرایی سالم کمک می‌کند.

حال که درباره کمال‌گرایی و تفاوت‌های کمال‌گرایی مثبت و منفی صحبت کردیم، اکنون زمان آن رسیده تا علایم کمال‌گرایی را بشناسیم. این ویژگی، خصوصیات زیادی دارد و بیشتر در میان افرادی دیده می‌شود که تمایلات خاصی دارند، از جمله:

– انتظارات و استانداردهای بالایی دارند.
– حس می‌کنند باید انتظارات بالای دیگران را برآورده کنند.
– نیازمند ساختار و نظم معین هستند.
– واکنش‌هایی شدید نسبت به اشتباهات خود نشان می‌دهند.
– بیش از حد از شکست می‌ترسند.
– جاه‌طلب و بسیار تلاشگر هستند.
– دچار عدم اعتماد به نفس و ناامنی زیادی می‌باشند.
– قادر به چشم‌پوشی از اشتباهات کوچک نیستند.
– اشتباهات خود را نشانه‌ای از شکست یا ناتوانی می‌دانند.
– از قضاوت یا طرد شدن به‌خاطر اشتباهاتشان وحشت دارند.
– انرژی و وقت زیادی برای کاهش اشتباهات خود صرف می‌کنند.
– دچار افکار مزاحم و خودسرزنشی می‌شوند.
– همواره بیش از حد آماده هستند یا همه چیز را برنامه‌ریزی می‌کنند.
– نیاز شدید به دستورالعمل‌ها و قوانین دقیق دارند.
– به انتقاد و بازخورد منفی بسیار حساس هستند.
– الگوهای فکری سخت و بی‌انعطافی دارند.
– خودارزشمندی‌شان وابسته به موفقیت‌شان است.

برای تشخیص کمال‌گرایی، آسان‌تر است زمانی که این ویژگی بر بخش‌های مختلفی از زندگی افراد تأثیر می‌گذارد. اما، در موارد زیادی، کمال‌گرایی در یکی از جنبه‌های زندگی فرد مشاهده می‌شود.

حالا که با مفهوم و گونه‌های مختلف کمال‌گرایی آشنا شدید، نگاهی به دیگر ابعاد آن بیندازیم. برخی از مواردی که کمال‌گرایی به‌صورت خاص‌تری در آن‌ها مشاهده می‌شود شامل موارد زیر است:

### تصویر ذهنی از ظاهر

کمال‌گرایی با اختلالات خوردن مثل پرخوری عصبی و بی‌اشتهایی مرتبط است. حفظ وزن خاص یا محدود کردن کالری دریافتی در روز نمودهایی از کمال‌گرایی هستند. افراد مبتلا غالباً دیدگاه منفی و غیرواقعی نسبت به ظاهر خود دارند و برای رسیدن به وزن یا ظاهر ایده‌آل از عادات ناصحیح و ناسالم استفاده می‌کنند.

### پیشرفت تحصیلی

کمال‌گرایانی که به پیشرفت تحصیلی اهمیت زیادی می‌دهند عموماً دانش‌آموزان ممتازی هستند. با این‌حال، ممکن است همیشه نگران نمرات خود باشند و ترس از نمره‌نگرفتن کامل داشته باشند. همچنین ممکن است بارها و بارها مقالات یا پروژه‌های خود را بازبینی کنند تا اشتباهی نداشته باشند و حتی از دیگران بخواهند قبل از تحویل دادن، آن‌ها را بررسی کنند.

### مهرطلبی

افرادی که دچار کمال‌گرایی اجتماعی هستند به ترجیحات و انتظارات دیگران بسیار حساس‌اند و از ناراحت کردن یا ناامید کردن دیگران ترس زیادی دارند. چنین نگرشی ممکن است آن‌ها را به سمت رابطه‌های ناسالم و وابسته‌ای سوق دهد که در آن‌ها اهمیت کمتری به نیازها و خواسته‌های شخصی خود می‌دهند و فقط به دیگران توجه می‌کنند.

### فرزندپروری

پدر و مادرانی که با گرایشات کمال‌گرایانه دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ممکن است به‌صورت ناخودآگاه این ویژگی را به فرزندان خود انتقال دهند. این والدین ممکن است به فرزندان خود فشار آورند تا در زمینه‌های مختلفی مانند تحصیل یا ورزش بهترین باشند. اگر کودکشان اشتباه کوچکی کند یا نتواند تمام سعی خود را بکند، این والدین ممکن است به او انتقاد کنند. این وضع می‌تواند کودکان را به این نتیجه برساند که فقط وقتی والدینشان از آن‌ها رضایت دارند که انتظاراتشان را برآورده کنند.

### کارهای روزمره

کمال‌گرایی می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند OCD (اختلال وسواس فکری و عملی) شود که با روتین‌های سختگیرانه و غیرقابل انعطافی همراه است. افراد کمال‌گرا شاید به روتین‌های بسیار دقیق و تشریفاتی پایبند باشند که شامل انجام کارهای خاص در زمان‌ها و یا روش‌های معینی است. آن‌ها ممکن است با هر وقفه‌ای در این روتین‌ها دچار اضطراب شوند. برای مثال، آن‌ها ممکن است در محیط کار بیشتر از حد لازم تلاش کنند، زیرا به دیگران اعتماد ندارند که کارها را به‌درستی انجام دهند، یا برنامه دقیق خواب، تمرینات ورزشی یا غذایی خاصی برای خود تعیین کنند که باید رعایت کنند.

تا این‌جا به تعریف کمال‌گرایی پرداختیم و انواع آن را مطرح کردیم، در ادامه به بررسی دلایل شکل‌گیری این ویژگی در بعضی افراد خواهیم پرداخت.